خاستگاه شيرين بيان از جنوب اروپا تا آسيای مركزی ميان دو عرض جغرافيايی ’30 و ’45 نيمكره شمالی واقع است و كشورهای اسپانيا، ايتاليا، يونان ، تركيه ، جنوب روسیه ، سوريه ، عراق ، ايران ، افغانستان ، چين ، ازبکستان ، ارمنستان ، آذربایجان و ترکمنستان را در بر می‌گيرد.
آشنایی با گیاه شیرین بیان
منشاء و پراکندگی جغرافیایی گیاه شیرین بیان
تاکنون تقریبا 14 گونه از گیاه شیرین بیان شناخته شده‌اند. بیشترین شیرین‌بیان مورد استفاده در تجارت از واریته‌های G.glabra می‌باشد که در نواحی مرکزی وجنوب اروپا از نوع Typica، در نواحی مرکزی و جنوب روسیه از نوع Glandulifera و در ایران و عراق از نوع Violacea می‌باشد.
یکی از مهمترین ترکیبات شیرین‌بیان، گلیسیریزین می‌باشد که عمده خواص دارویی‌شیرین بیان به این ترکیب نسبت داده می‌شود. در منابع مختلف علمی، میزان شیرینی گلیسیریزین 30 تا 50 برابر قند معمولی ذکر گردیده است. بیشترین میزان گلیسیریزین در واریته‌های شیرین‌بیان بومی چین یافت می‌شود.
مشخصات گياه شناسی شيرين بيان
گیاه شیرین‌بیان یک گیاه بوته‌ای و از خانواده لگومینوز بوده که بومی آسیا و نواحی مدیترانه‌ای می‌باشد .نام علمی شیرین‌بیان دارای ریشه یونانی بوده و از کلمه Greek به معنای ریشه شیرین مشتق شده است. این کلمه بعدها در زبان لاتین به Liquiritia و در نهایت به Licorice تغییر شکل داده است. ساقه اين گياه تا يك متر بالا می‌رود و برگ‌هايی مركب از 4 تا 7 زوج برگچه با يك برگچه انتهايی دارد. گلهای آن به رنگ آبی روشن و داراي وضع مجتمع در انتهای دمگل بلند است. شيرين‌بيان دارای گونه‌های مختلفی است كه به صورت خودرو در نقاط مختلف دنيا يافت می‌شود. به علاوه در برخی كشورها نيز كشت آن معمول است.
کاربردهای گیاه شیرین بیان
صنایع دارویی و آرایشی بهداشتی
- درمان زخم دستگاه گوارش و سوء هاضمه
- درمان بیماری سارس ، برونشیت ، گلو درد و آسم
- درمان بیماری های کبدی ( هپاتیت نوع C )
- درمان بیماری آدیسون
- درمان ورم های روماتیسمی
- خلط آور وضد سرفه
- کاربرد در کرم های رفع سیاهی دور چشم
- کاربرد در کرم های مرطوب کننده و روشن کننده
- کاهش دهنده عوارض دوران یائسگی
- کاهش دهنده میزان چربی بین بافت ها
صنایع غذایی و آشامیدنی
- استفاده در نوشیدنی دلستر ( ماء الشعیر ) جهت ایجاد کف
- استفاده در نوشیدنی های غیر الکلی
- طعم دهنده در صنایع شیرینی و شکلات و آبنبات
- تقویت طعم در محصولات حاوی کاکائو ( جایگزین کاکائو تا میزان 25 درصد )
- استفاده در انواع ژل و پاستیل و دمنوش های گیاهی
صنایع دخانیات
- عصاره شیرین‌بیان به عنوان عامل ایجاد عطر و طعم و همچنین بهسوزی توتون و تنباکو در صنایع دخانیات کاربرد دارد.
صنایع متفرقه
- استفاده در کپسول های آتش نشانی به عنوان عامل ایجاد کف و ضد اشتعال
- استفاده در خمیر دندان و دهان شویه به عنوان آنتی باکتری و عامل ایجاد کف
- تهیه انواع شامپو
- استفاده در انواع فیبرهای فشرده و نئوپان
- استفاده جهت رنگ کردن نخ های ابریشمی و پشمی
محصولات شرکت تولید و صادرات ریشمک
عصاره مایع شیرین بیان
-
پس از عصاره گیری از ریشه شیرین بیان و تغلیظ آن تا رسیدن به میزان ماده جامد مورد نظر ، عصاره مایع شیرین بیان که خصوصیات طعمی وحلالیت منحصر به فرد خود را داراست تولید می‌گردد. این محصول در بسته بندی های مختلف قابل عرضه می‌باشد.
پودر عصاره شیرین بیان
- پودر عصاره شیرین‌بیان با مواد موثره مختلف، مطابق در خواست مشتری در وزنها و بسته‌بندی‌های مختلف قابل عرضه می‌باشد.
عصاره قالبی شیرین بیان
- عصاره قالبی شیرین‌بیان با مواد موثره مختلف و طعم منحصر بفرد، مطابق درخواست مشتری در وزنها و بسته‌بندی‌های مختلف قابل عرضه می‌باشد.
حدود مجاز مصرف انواع محصولات شیرین بیان
ازمیان مواد موثره شیرین‌بیان، گلیسیریزین مهمترین معیار سنجش کیفیت محصولات شیرین‌بیان می‌باشد. طعم گلیسیریزین شیرین با ماندگاری بالا در سیستم چشایی می‌باشد. در برخی منابع علمی, میزان شیرینی گلیسیریزین 30 تا 50 برابر قند معمولی ذکر گردیده است. اغلب خواص دارویی گسترده شیرین بیان به گلیسیریزین نسبت داده می‌شود. ولیکن مصرف بیش از حد این ترکیب عوارض جانبی به همراه خواهد داشت.
سازمان غذا و داروی آمریکا ( FDA ) شیرین‌بیان و مشتقات آن را در لیست GRAS یا افزودنی‌های مجاز خوراکی ذکر کرده است و بر حسب مورد مصرف، حداکثر میزان مصرف آن را بر اساس مقدار گلیسیریزین تعیین کرده است. این میزان در محصولات نانوایی 0.05 درصد، نوشابه‌های غیر الکلی 0.15 درصد، انواع آبنبات 16 درصد، انواع شکلات 3.1 درصد، چاشنی وادویه جات 0.15 درصد، آدامس 1.1 درصد، مکملهای غذایی 0.5 درصد و در سایر غذاها 0.1 درصد می‌باشد.
از طرفی انجمن تولید کنندگان عصاره ها و طعم دهنده ها ( FEMA ) میزان میانگین مصرف معمول روزانه محصولات مختلف شیرین بیان را در موارد مختلف را بر حسب میلی گرم در کیلوگرم ماده غذایی (ppm) به شرح زیر ذکر کرده اند :
| فرآورده های مختلف شیرین بیان | مواد غذایی | ||
| گلیسیریزین | پودر عصاره شیرین بیان | عصاره شیرین بیان | |
| 61.07 | 1666 | 570.3 | فرآورده های نانوایی |
| 50.14 | 200 | 468.2 | فرآورده های لبنی منجمد |
| ——— | 2200 | 600 | فرآورده های گوشتی |
| 52 | ——– | 192.9 | ژلاتین و پودینگ |
| 24.5 | 24.6 | 169.3 | نوشیدنی های غیر الکلی |
| 762 | ———- | —— | شکلات |
| 479.9 | 41714 | 3195 | آبنبات |
| ——– | 200 | —— | آدامس |
برخی محققین حد مجاز روزانه مصرف شیرین بیان و ترکیبات آن را 0.015 تا 0.225 میلی گرم گلیسیریزین به ازاء هر کیلو گرم وزن بدن پیشنهاد کرده اند. بدین ترتیب با احتساب وزن متوسط 60 کیلوگرم برای یک فرد بالغ ، حد مجاز روزانه مصرف گلیسیریزین بین 0.9 تا 13.5 میلی گرم خواهد بود .
موارد منع مصرف شیرین بیان
هر گیاه دارویی در کنار خواص بیشمار خود ، دارای اثرات جانبی نیز می باشد که در صورت مصرف بی رویه مشکلاتی را ایجاد می نماید . در مورد عصاره و یا پودر شیرین بیان بهتر است مصرف آن بیش از 4 تا 6 هفته متوالی نباشد . همچنین مصرف شیرین بیان در موارد زیر منع شده است:
- افراد با فشار خون بالا، مصرف شیرین بیان موجب افزایش میزان سدیم در مایعات خارج سلولی و ازدیاد فشار خون شریانی می گردد.
- زنان باردار، مصرف بی رویه شیرین بیان موجب تحریک رحم در زنان باردار و سقط جنین یا تولد نوزاد نارس می گردد.
- افراد با مشکلات قلب، افراط در مصرف شیرین بیان سبب ایجاد تغییراتی در ریتم ضربان قلب و طولانی نمودن فواصل الکتروکاردیوگرام می شود.
- افراد با بیماری Edema ،گلیسیریزین موجود در شیرین بیان سبب افزایش حجم پلاسما و مایعات خارج سلولی و احتباس آب میان بافتی در زیر پوست می گردد که به عارضه Edema شهرت دارد.
- افراد با بیماری هیپو کالمی، یکی از عوارض جانبی مصرف بیش از اندازه شیرین بیان ، دفع پتاسیم از طریق کلیه ها می باشد . این عارضه هیپو کالمی یا کمبود پتاسیم نام دارد
